Na czym polega umowa o dzieło i jakie są obowiązki stron?
Umowa o dzieło, regulowana przez Kodeks cywilny, jest często nazywana umową rezultatu. W przeciwieństwie do umowy zlecenia, gdzie kluczowe jest samo staranne działanie, w przypadku dzieła liczy się konkretny, namacalny lub niematerialny efekt końcowy. Może to być stworzenie strony internetowej, napisanie artykułu, wykonanie mebli na wymiar czy przeprowadzenie autorskiego szkolenia zakończonego raportem. Stronami tej umowy są zamawiający dzieło oraz przyjmujący zamówienie (wykonawca).
Podstawowym obowiązkiem wykonawcy jest dostarczenie dzieła w ustalonym terminie i w formie wolnej od wad. Musi on wykonać pracę zgodnie z zamówieniem, a efekt jego działań powinien poddawać się weryfikacji pod kątem istnienia ewentualnych usterek. Z perspektywy prawnej, wykonawca ponosi pełną odpowiedzialność za rezultat swojej pracy, co jest istotnym wyróżnikiem tej formy zatrudnienia. Nie jest on jednak zazwyczaj podporządkowany zamawiającemu w zakresie czasu i miejsca wykonywania pracy, co daje mu dużą swobodę organizacyjną.
Odpowiedzialność zamawiającego
Z drugiej strony, głównym obowiązkiem zamawiającego jest odebranie dzieła oraz zapłata umówionego wynagrodzenia. Moment odbioru jest kluczowy, gdyż zazwyczaj to wtedy następuje przeniesienie ryzyka przypadkowej utraty lub uszkodzenia dzieła na zamawiającego. Warto pamiętać, że jeśli dzieło ma wady, zamawiający ma prawo żądać ich usunięcia w wyznaczonym terminie, a w przypadku wad istotnych – nawet odstąpić od umowy. Relacja ta opiera się na równorzędności podmiotów, co odróżnia ją znacząco od stosunku pracy.
Jak obliczyć podatek od umowy o dzieło krok po kroku?
Rozliczenie podatkowe umowy o dzieło zależy przede wszystkim od kwoty wynagrodzenia brutto oraz statusu wykonawcy. W standardowej sytuacji, gdy wykonawca nie prowadzi działalności gospodarczej, a kwota na umowie przekracza 200 zł brutto, podatek oblicza się na zasadach ogólnych. Proces ten wymaga przejścia przez kilka etapów matematycznych, które finalnie determinują kwotę „na rękę” (netto).
Pierwszym krokiem jest ustalenie podstawy opodatkowania. Aby to zrobić, od kwoty przychodu brutto należy odjąć koszty uzyskania przychodu (KUP). Dopiero od tak uzyskanej kwoty (zaokrąglonej do pełnych złotych) oblicza się zaliczkę na podatek dochodowy, która wynosi obecnie 12% (w pierwszym progu podatkowym). Ostateczną kwotę zaliczki również zaokrągla się do pełnych złotych i odprowadza do urzędu skarbowego.
Drobne zlecenia a ryczałt
Sytuacja wygląda inaczej w przypadku tzw. drobnych umów o dzieło. Jeżeli kwota należności określona w umowie nie przekracza 200 zł brutto i jest zawarta z osobą niebędącą pracownikiem płatnika, stosuje się zryczałtowany podatek dochodowy. W takim przypadku nie odlicza się kosztów uzyskania przychodu. Podatek wynosi 12% od przychodu brutto i jest pobierany bezpośrednio, bez pomniejszania podstawy o jakiekolwiek koszty. Jest to uproszczona procedura, która eliminuje konieczność wystawiania PIT-11 na koniec roku dla takich drobnych kwot.
Koszty uzyskania przychodu 20% czy 50% – kiedy stosować autorskie?
Wybór odpowiedniej stawki kosztów uzyskania przychodu (KUP) ma diametralny wpływ na wysokość podatku, a tym samym na ostateczny zarobek wykonawcy. Standardowo, dla większości umów o dzieło, ustawodawca przewidział zryczałtowane koszty na poziomie 20% przychodu. Oznacza to, że podatek płacimy tylko od 80% zarobionej kwoty. Jest to opcja domyślna, stosowana w przypadku prac, które nie mają charakteru twórczego w rozumieniu ustawy o prawie autorskim, np. proste prace fizyczne, sprzątanie czy drobne naprawy.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy w ramach umowy o dzieło powstaje utwór, a twórca przenosi prawa autorskie majątkowe na zamawiającego. Wówczas można zastosować preferencyjne, 50% koszty uzyskania przychodu. Jest to niezwykle korzystne rozwiązanie, ponieważ podatek naliczany jest tylko od połowy wynagrodzenia. Aby jednak móc skorzystać z tego przywileju, umowa musi precyzyjnie określać pole eksploatacji oraz fakt przeniesienia praw autorskich (honorarium musi być wyodrębnione).
Poniższa tabela przedstawia kluczowe różnice i warunki stosowania obu stawek kosztów uzyskania przychodu:
| Kryterium | Koszty Standardowe (20%) | Autorskie Koszty (50%) |
|---|---|---|
| Rodzaj pracy | Prace odtwórcze, fizyczne, techniczne bez elementu twórczego. | Działalność twórcza (np. publicystyka, programowanie, grafika, artystyczna). |
| Warunki w umowie | Brak wymogu przenoszenia praw. | Konieczne wyraźne przeniesienie praw autorskich do utworu. |
| Limit roczny | Brak limitu kwotowego. | Limit do wysokości pierwszego progu podatkowego (obecnie 120 000 zł). |
| Przykłady zawodów | Stolarz, sprzątaczka, tester manualny. | Copywriter, grafik komputerowy, architekt, programista. |
Umowa o dzieło a składki ZUS – czy trzeba płacić ubezpieczenie?
Jedną z największych zalet umowy o dzieło, która czyni ją tak popularną na rynku, jest brak obowiązku odprowadzania składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w większości przypadków. Zasadniczo, od umowy o dzieło płaci się wyłącznie zaliczkę na podatek dochodowy. Oznacza to, że wykonawca otrzymuje wyższą kwotę „na rękę” niż w przypadku umowy zlecenia o tej samej wartości brutto, ale jednocześnie nie jest objęty ubezpieczeniem chorobowym, emerytalnym ani zdrowotnym (chyba że ubezpiecza się dobrowolnie lub ma inny tytuł do ubezpieczenia).
Istnieje jednak bardzo ważny wyjątek od tej reguły. Jeżeli umowa o dzieło zawierana jest z własnym pracodawcą (podmiotem, z którym wykonawcę łączy już stosunek pracy) lub praca jest wykonywana na rzecz własnego pracodawcy, umowa taka jest w pełni oskładkowana. W świetle prawa traktuje się ją wtedy jako dodatek do wynagrodzenia ze stosunku pracy i należy od niej odprowadzić wszystkie składki ZUS tak samo, jak od etatu.
Obowiązek raportowania – formularz RUD
Należy również pamiętać o zmianach, które weszły w życie w 2021 roku. Mimo że standardowa umowa o dzieło nie podlega oskładkowaniu, zamawiający ma obowiązek zgłoszenia każdej takiej umowy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Służy do tego formularz RUD (Zgłoszenie umowy o dzieło). Należy go złożyć w terminie 7 dni od zawarcia umowy. Celem tego mechanizmu jest uszczelnienie systemu i umożliwienie ZUS-owi weryfikacji, czy pod pozorem umowy o dzieło nie jest ukrywany stosunek pracy lub umowa zlecenie.
Jak wykazać dochody z umowy o dzieło w rocznym zeznaniu PIT?
Zwieńczeniem roku podatkowego dla każdego wykonawcy umowy o dzieło jest rozliczenie roczne. Podstawą do tego jest formularz PIT-11, który zamawiający (płatnik) ma obowiązek przesłać do wykonawcy do końca lutego następnego roku. Dokument ten zawiera sumę przychodów, kosztów uzyskania przychodów (20% lub 50%) oraz pobranych zaliczek na podatek dochodowy. Na podstawie tych danych wykonawca wypełnia swoje zeznanie roczne, najczęściej jest to PIT-37.
Wypełniając PIT-37, dochody z umów o dzieło należy wpisać w sekcji dotyczącej przychodów z działalności wykonywanej osobiście. Jest to zazwyczaj wiersz dedykowany umowom zlecenia i o dzieło. Systemy e-Urzędu Skarbowego (Twój e-PIT) zazwyczaj automatycznie zaciągają te dane, jednak zawsze warto je zweryfikować. Należy sprawdzić, czy system poprawnie przypisał koszty uzyskania przychodu, zwłaszcza jeśli korzystaliśmy z autorskich kosztów 50%, ponieważ błędne wyliczenie może skutkować niedopłatą lub nadpłatą podatku.
Jeżeli umowa o dzieło była opodatkowana ryczałtowo (kwoty do 200 zł), dochodów tych nie wykazuje się w rocznym zeznaniu podatkowym. Podatek został już bowiem ostatecznie pobrany przez płatnika w momencie wypłaty wynagrodzenia i nie łączy się on z innymi dochodami opodatkowanymi skalą podatkową.
